Co wolno amortyzować, a czego nie?

Majątek firmy podlegający amortyzacji stanowią środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne.

Składniki majątku kwalifikowane są jako środki trwałe, gdy spełniają następujące warunki:

• stanowią własność lub współwłasność podatnika,
• są nabyte lub wytworzone we własnym zakresie,
• kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania,
• o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze.

Środkami trwałymi podlegającymi amortyzacji zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych są co do zasady budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością, maszyny, urządzenia i środki transportu oraz inne przedmioty.

Dodatkowo, niezależnie od przewidywanego okresu używania, amortyzacji podlegają (i również stanowią środki trwałe):

• przyjęte do używania inwestycje w obcych środkach trwałych,
• budynki i budowle wybudowane na cudzym gruncie,
• składniki majątku niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie zawartej z właścicielem lub współwłaścicielem umowy leasingu, gdy umowa wskazuje że odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający (leasing finansowy).

Do środków trwałych niepodlegających amortyzacji należą natomiast:

• grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów,
• budynki mieszkalne, lokale mieszkalne stanowiące odrębną nieruchomość, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, służące prowadzonej działalności gospodarczej lub wydzierżawiane albo wynajmowane na podstawie umowy,
• dzieła sztuki i eksponaty muzealne.

Warto podkreślić, że całkowite wyłącznie z amortyzacji budynków i lokali mieszkalnych obowiązuje od 1 stycznia 2023 roku. Dodatkowo zgodnie z aktualnymi przepisami budynki mieszkalne, lokale mieszkalne stanowiące odrębną nieruchomość, grunty lub prawo użytkowania wieczystego gruntu, związane z tym budynkiem lub lokalem, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, nie podlegają także objęciu ewidencją środków trwałych.

Przez wartości niematerialne i prawne rozumiemy nabyte od innego podmiotu, nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania prawa majątkowe o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy  innej umowy o podobnym charakterze.

Do wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji zgodnie z art. 22b ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych co do zasady należą spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, prawa własności przemysłowej oraz wartość stanowiąca równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how).

Dodatkowo, niezależnie od przewidywanego okresu używania, amortyzacji podlegają także wartości niematerialne i prawne wymienione w art. 22b ust 2 ustawy o PIT, takie jak np. wartość firmy i koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym po spełnieniu odpowiednich warunków, a także prawa majątkowe wykorzystywane na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie zawartej z właścicielem lub współwłaścicielem umowy leasingu, gdy umowa wskazuje, że odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający.

Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne wprowadza się do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania, a późniejszy termin wprowadzenia uznaje się za ujawnienie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej. Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środki trwałe  wprowadzono do ewidencji do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór, przy czym odpisy amortyzacyjne naliczane są od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, która ustalana jest według zasad zawartych w art. 22g ust. 1 ustawy o PIT w zależności od sposobu ich pozyskania (np. zakup, otrzymanie w  darowiźnie, wytworzenie we własnym zakresie).

Amortyzacja to stopniowe i systematyczne zużywanie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Poprzez dokonywane odpisy amortyzacyjne wartość początkowa środków trwałych czy wartości niematerialnych i prawnych zaliczana jest w ciężar kosztów uzyskania przychodów, jednak trzeba mieć na uwadze, że nie każdy odpis amortyzacyjny może być kosztem podatkowym.

Do najpopularniejszych wyłączeń z kosztów uzyskania przychodów dotyczących odpisów amortyzacyjnych należą:

• odpisy amortyzacyjne z tytułu zużycia samochodu osobowego w części ustalonej od wartości samochodu przewyższającej kwotę 225 000 zł w przypadku samochodu osobowego będącego pojazdem elektrycznym lub 150 000 zł w przypadku pozostałych samochodów osobowych;
• odpisy amortyzacyjne z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych dokonywanych od tej części ich wartości, która odpowiada poniesionym wydatkom na nabycie lub wytworzenie we własnym zakresie tych środków lub wartości niematerialnych i prawnych, odliczone od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym albo zwróconym podatnikowi w jakiejkolwiek formie (np. sfinansowanie zakupu środka trwałego dotacją albo bezzwrotnym dofinansowaniem);
• odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabyte nieodpłatnie (z pewnymi wyłączeniami określonymi w art. 23 ust. 1 pkt 45a ustawy o PIT) czy oddane do nieodpłatnego używania (za miesiące, w których składniki te były oddane do nieodpłatnego używania).

Składników majątku nie należy amortyzować w okresie zawieszenia działalności gospodarczej, a także po likwidacji działalności. Amortyzacja powinna być wstrzymana począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zawieszono albo zaprzestano działalności. W przypadku odwieszenia działalności gospodarczej, amortyzacja jest kontynuowana począwszy od miesiąca wznowienia działalności. Tym samym zawieszenie działalności powoduje wydłużenie okresu amortyzacji, bez zmian pozostaje natomiast suma odpisów amortyzacyjnych zaliczonych w ciężar kosztów uzyskania przychodów.