Prowadząc działalność gospodarczą jako podatnik VAT czynny trzeba mieć na uwadze, że nie każda świadczona usługa jest opodatkowana podatkiem VAT w Polsce. Występuje wiele różnych sytuacji, w których polski przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT wykonuje usługę, a mimo to nie opodatkowuje jej podatkiem VAT.

Usługi opodatkowane podatkiem VAT

Na mocy z art. 5 ust. 1 ustawy o VAT opodatkowaniu podatkiem  od towarów i usług podlega w szczególności odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przy czyn należy mieć na uwadze, że pojęcie świadczenia usług w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług obejmuje bardzo szeroki zakres. Jak bowiem zdefiniowano w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1) przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2) zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3) świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Co więcej na mocy art. 8 ust. 2 za odpłatne świadczenie usług uznaje się również:

1) użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych;

2) nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

W orzecznictwie i doktrynie przyjęło się, że pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie). Zauważyć jednak należy, że usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym. W związku z powyższym czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Jak widać bardzo szerokie pojęcie świadczenia usług, obejmujące różnego rodzaju działania a nawet zaniechanie czynności na terytorium kraju, podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Przy czym czynności stanowiące świadczenie usług na gruncie podatku VAT są opodatkowane podatkiem od towarów i usług jedynie wówczas, gdy wykonywane są przez podatnika w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, działającego w takim charakterze w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

W konsekwencji oznacza to, że czynny podatnik VAT dokonując świadczenia usług o różnym charakterze, opodatkowuje sprzedaż według stawek właściwych dla poszczególnych rodzajów usług, zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o podatku od towarów i usług.

Kiedy sprzedaż usług nie podlega opodatkowaniu w Polsce?

Ze sprzedażą usług niepodlegających opodatkowaniu w Polsce często mamy do czynienia w sytuacji, gdy podatnik świadczy usługi dla odbiorców z innych państw Unii Europejskiej lub pozaunijnych. W celu ustalenia czy dana usługa jest opodatkowana podatkiem VAT w Polsce, a tym samym czy sprzedawca powinien odprowadzić podatek VAT w kraju w związku z wykonaniem usługi, należy przeanalizować przepisy dotyczące ustalania miejsca świadczenia przy świadczeniu usług (art. 28a-28o ustawy o VAT). Miejsce świadczenia usług to w istocie miejsce opodatkowania danej usługi.

Zgodnie ogólną zasadą ustalania miejsca świadczenia przy świadczeniu usług, co do zasady miejscem świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej.

Oznacza to, że poza wyjątkami wskazanymi w ustawie o VAT i opisanymi dalej, jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w Polsce będący czynnym podatkiem VAT świadczy usługę na rzecz innego podatnika, to miejscem świadczenia usługi jest kraj nabywcy tej usługi, czyli usługa powinna zostać opodatkowana w kraju nabywcy usługi. Zarówno przy sprzedaży na rzecz podatnika z UE jak i podatnika spoza UE, to nabywca usługi ma obowiązek rozliczyć podatek VAT w swoim kraju. Polski przedsiębiorca wystawia wówczas fakturę sprzedaży wpisując w polu stawki VAT „NP” (nie podlega) i adnotację „odwrotne obciążenie” (reverse charge).

Sprzedając usługi do innego kraju Unii Europejskiej należy pamiętać, że sprzedawca ma wówczas obowiązek zgłoszenia do VAT-UE (zgłoszenia dokonuje się na druku rejestracyjnym /aktualizacyjnym VAT-R), a także sprawdzenia czy kontrahent na rzecz którego świadczona jest usługa jest zarejestrowanym podatnikiem VAT-UE.

Do weryfikacji statusu podatnika VAT-UE służy system VIES

Przykład 1

Pani Agata jest czynnym podatnikiem VAT i prowadzi działalność w Polsce, specjalizuje się w doradztwie z zakresu optymalizacji procesów produkcyjnych z wykorzystaniem zaawansowanych technologii, takich jak sztuczna inteligencja czy automatyzacja. Otrzymuje zlecenie od francuskiego kontrahenta, który jest podatnikiem zarejestrowanym we Francji (kontrahent posługuje się numerem NIP z przedrostkiem FR). Usługa polega na przeprowadzeniu analizy efektywności produkcji oraz zaproponowaniu kompleksowych rozwiązań technologicznych. Gdzie powinna być opodatkowana usługa? Czy Pani Agata powinna wystawić fakturę z VAT czy bez VAT?

Zgodnie z ogólną zasadą, jeśli przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą w Polsce będący czynnym podatnikiem VAT, świadczy usługę na rzecz innego podatnika, to miejscem świadczenia usługi jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej. Oznacza to, że usługa podlega opodatkowaniu we Francji. Pani Agata wystawia fakturę bez VAT (ze stawką „np.” – nie podlega) i adnotacją „odwrotne obciążenie” lub „reverse charge”. Kontrahent Pani Agaty ma obowiązek rozliczenia podatku VAT w swoim kraju. Dodatkowo Pani Agata powinna pamiętać o złożeniu informacji podsumowującej VAT-UE.

Wyjątki od zasady ogólnej ustalania miejsca świadczenia usług

Od zasady ogólnej miejsca ustalania miejsca świadczenia przy świadczeniu usług, a tym samym miejsca opodatkowania, istnieje szereg wyjątków. Przytoczymy najważniejsze zasady, jakimi należy  się kierować, aby zweryfikować w jakim kraju opodatkowana jest dana usługa (szczegółowo opisane w art. 28d-28n ustawy o VAT).

Szczególne zasady miejsca świadczenia usług dotyczą:

  • usług związanych z nieruchomościami np. usług świadczonych przez rzeczoznawców, pośredników w obrocie nieruchomościami, usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi, użytkowania i używania nieruchomości oraz usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego – miejscem świadczenia usług jest miejsce położenia nieruchomości
  • usług transportu pasażerów– miejscem świadczenia usług jest miejsce, gdzie odbywa się transport z uwzględnieniem pokonanych odległości;
  • usług transportu towarów na rzecz przedsiębiorcy mającego siedzibę działalności gospodarczej w Polsce – jeżeli transport towarów jest wykonywany w całości poza terytorium UE, to miejscem świadczenia usług jest terytorium znajdujące się poza Unią Europejską;
  • usług wstępu na imprezykulturalne, artystyczne, sportowe, naukowe, edukacyjne, rozrywkowe lub podobne, takie jak targi i wystawy oraz usług pomocniczych związanych z usługami wstępu na te imprezy, świadczonych na rzecz podatnika – miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym te imprezy faktycznie się odbywają;
  • usług restauracyjnych i cateringowych– miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym usługi te są faktycznie wykonywane;
  • usług krótkoterminowego wynajmu środków transportu (nieprzerwanie przez okres do 30 dni, a w przypadku jednostek pływających przez okres do 90 dni) – miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym te środki transportu są oddawane do dyspozycji usługobiorcy;
  • usług turystycznych– miejscem świadczenia usług jest miejsce, gdzie usługodawca posiada siedzibę działalności gospodarczej, stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, a gdy ich nie posiada – miejsce, w którym posiada stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu.

Przykład 2

Pan Damian, będący przedsiębiorcą prowadzącym działalność w Polsce zarejestrowanym jako czynny podatnik VAT, prowadzi usługi nadzoru budowlanego w Czechach. Miejscem świadczenia usług jest miejsce położenia nieruchomości, czyli Czechy. Rozważmy dwa przypadki:

  1. a) usługa nadzoru budowlanego świadczona jest na rzecz podatnika z Czech – Pan Damian wystawia fakturę bez podatku VAT (stawka „np.” i adnotacja „odwrotne obciążenie), do rozliczenia podatku VAT zobligowany jest wówczas nabywca usługi, czyli podatnik z Czech;
  2. b) usługa nadzoru budowlanego świadczona jest na rzecz podatnika z innego kraju niż miejsce położenia nieruchomości (np. na rzecz podatnika z Polski lub Francji) – Pan Damian ma obowiązek zarejestrować się na potrzeby czeskiego podatku VAT i rozliczyć podatek VAT w Czechach na zasadach obowiązujących w tym kraju.

 

W przypadku sprzedaży usług na rzecz niepodatnika obowiązująca zasada ogólna stanowi, że miejscem świadczenia usług na rzecz podmiotów niebędących podatnikami co do zasady jest miejsce, w którym usługodawca posiada siedzibę działalności gospodarczej.

Oznacza to, że jeżeli usługodawcą jest polski przedsiębiorca, to usługi te, co od zasady, będą opodatkowane w Polsce. Jednak od tej zasady również istnieje szereg wyjątków, przykładem mogą być usługi telekomunikacyjne, nadawcze i elektroniczne. W przypadku bowiem usług telekomunikacyjnych, usług nadawczych i usług elektronicznych świadczonych na rzecz podmiotów niebędących podatnikami co do zasady jest miejsce, w którym podmioty te posiadają siedzibę, stałe miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu.

Karolina Szopa

Karolina Szopa

Księgowa

Karolina Szopa

Karolina Szopa

Księgowa